आमचा डब्याशी
तसा बराच जुना संबंध. यूं समझो होश
सांभाळतेही डबा लेके जाना सिख गये ! आम्ही दोन -तीन वर्षांचे असताना म्हणे पोत्यात पाटी आणि खडू घेऊन
शेजारच्या धावडा काकूंकडे अभ्यासाला जायचो. तेंव्हा शाळेत जातो याचे कौतुक म्हणून
आई डबा द्यायची - एक क्रिम बिस्कीट. हा किस्सा ऐकला कि आमचे ऊर अभिमानाने भरून
येते. डबा नेत असल्यामुळे नव्हे तर एवढ्या बालवयात केवढे ते शिक्षणाचे आकर्षण आणि
प्रेम ! कधी कधी तर आम्हाला हे पोते -पाटी पुराण खरे आहे कि नाही याचीच शंका येते.
परंतु थोरे संत ऋषी महर्षी बालवयात समाधीस्त होत, गीतापठण करीत ,
श्लोक
म्हणत असे किस्से आम्ही ऐकून आहोत. त्यामुळे आपण किमान पाटी -खडू आणि क्रिम
बिस्किटांचा डबा घेऊन कोणाच्या घरी जात असू यावर विश्वास बसण्यास निश्चित वाव आहे.
असो तर अगदीच बालवयात आमची डब्याशी गट्टी जमली ती क्रीम बिस्किटांमुळे. पुढे
खरोखरची शाळा सुरु झाल्यावर या डब्याने खूप साथ दिली. सुरुवातीचे काही दिवस आम्ही
डबा खाण्यापुरतेच काय ते रडायचे थांबत असे आमच्या बाईंनी आईला सांगताना आम्ही
स्वतः ऐकले आहे. बालवाडीत शाळा आवडण्याची मुख्य कारणे म्हणजे वाळूत खेळायला मिळत
आणि मग डबा खायचा. परंतु त्या दोन्हीमध्ये बाई हात धुवायची जबरदस्ती करीत. या
असहिष्णुतेचा आम्ही आजही निषेध करतो. बालवाडीत बिस्कीट ,घरच्या
शंकरपाळ्या आणि क्वचित केक वगैरे असलाच आमचा डबा. नाही आवडला तर नवल ! जसे जसे
पुढच्या इयत्तेत जात गेलो तसे डब्याचे स्वरूप पण बदलत गेले. गोळ्या बिस्किटांची जागा
जाम ब्रेड ,जाम पोळी ने घेतली आणि त्यापुढे पोहे उपमा ,शिरा, फोडणीची
पोळी इत्यादी. किंबहुना या जिन्नसांनी आमचे डबेविश्व व्यापून टाकले होते एके काळी.
कधितरी कंटाळा येत परंतु मातोश्री गोड बोलून (आणि दुसऱ्यादिवशी डब्यात गोड भरून )
समजूत काढीत. याच बालवयात -सुमारे दुसरी-तिसरीत असतांना नियतीने आमची परीक्षा
घ्यायचे ठरविले. आमचे
एक घनिष्ट मित्र मधल्या सुट्टीत वर्गमित्रांचे डबे उचकून खात असत हे आम्ही
शिताफीने शोधून काढले.
पकडल्यावर बाईंना सांगू नये याखातर चोरलेले डबे आमच्यासोबत वाटून खाण्याची 'ऑफर'
देण्यात
आली. परंतु आम्ही
तत्वनिष्ठ असल्याकारणाने ती धुडकावून लावली. नव्हे ,त्याकाळी 'ई
डी ' आज इतकी प्रभावी
असती तर या मित्राची चौकशी करण्याची आज्ञा आम्ही नक्कीच केली असती. परंतु त्याच्या
भविष्याकडे पहात आम्ही त्याला क्षमा करण्याचे ठरविले आणि एका कॅडबरीच्या शिक्षेवर
त्याला सोडून देण्यात आले.
बालवाडीत डबा हे
शाळेत जाण्याचे मुख्य आकर्षण होते. प्राथमिक शाळेत बहुतांश वेळा दिलेला डबा आवडत.
परंतु हळू हळू डब्याचे स्वरूप बदलत गेले आणि आणि आमचे प्रेम ओसरत गेले. गोळ्या
बिस्कीट, ब्रेड ,शिरा उप्पीट ने सुरु झालेला आमचा डबा प्रवास माध्यमिक शाळेपर्यंत
गवारीची भाजी आणि पोळीपर्यंत येऊन पोहोचला होता. गवारीची भाजी ? कम
ऑन ! डब्यामुळे ( आणि हार्मोन्स मुळेही कदाचित ) आई चा खूप राग यायला लागला.
डब्याऐवजी शाळेजवळच्या दुकानातून क्रीमरोल खाणे आवडायला लागले. डबा नको म्हणून
आईशी भांडणे होत. अर्थात कोण जिंकत हे वेगळे सांगायला नको. या सगळ्यामुळे डबा या
संकल्पनेविषयी एक चीड निर्माण झाली. "काय डबडा चित्रपट आहे " किंवा
" डब्बा ऐसपैस " ," लाल डब्बा " , "डब्बा
गाडी ", "वरचा मजला डबा आहे " असे डब्याला हीन लेखण्याची सुरुवात पौंगडावस्थेतील
विरोधामुळेच झाली असावी कदाचित असा आमचा कयास आहे. कोबी ,गवार ,दोडका क्वचित
प्रसंगी बटाटा अशा जिन्नसांशी आमचा सामना सुरु झाला .जणू नियती आम्हाला संदेश देत
होती - वेलकम टू रिअल वर्ल्ड ! अर्थात यात आणखी एक संदेश दडलेला होता जो आम्हाला
बऱ्याच वर्षांनी अवगत झाला -ये तो सिर्फ झांकी है -लगीन अभी बाकी है ! याही
दरम्यान क्वचितप्रसंगी डब्याची आणि आमची गट्टी जमत. शाळेच्या सहलीदरम्यान,बागेत डबे घेऊन
जातांना , मित्रांसोबत अंगणात आंगत -पंगत करतांना आणि विशेषतः मैत्रणीसोबत बसून
डबा खात असतांना( त्यादिवशी कारले पण गोड लागे ).
जसे जसे मोठे
होत गेलो तसा डब्याशी संबंध कमी होत गेला. उच्च माध्यमिक विद्यालयात शिकत असतांना
डबा हि अतिशय "डाउन मार्केट " गोष्ट झाली होती. पुढे महाविद्यालतात पण
डब्याशी विशेष संबंध नसे. कधी एखाद्या स्थानिक मित्राने आग्रहाने खायला घातले तर
किंवा आमची मेस बंद असेल तर कोणाचातरी डबा मागविण्यात येई. अर्थात या दरम्यान
घरच्या खाण्याची आणि जेवण्याची किंमतपण कळली होती. त्यामुळे कधी कोणी मित्र आमच्या
गावी गेला तर आई 'डबा' पाठवीत. आम्ही होस्टेलवर येईपर्यंत मित्र फस्त करून टाकीत. नोकरी
लागल्यावर बॅचलर असतांना डबा लावण्याचा बरेच वेळा प्रयत्न केला परंतु कामाच्या अनियमित
वेळांमुळे ( आणि आमच्या वेंधळेपणामुळे ) सगळे प्रयत्न फसले. या दरम्यान डब्याबद्दल
पुनः आकर्षण निर्माण होयला लागले होते. ऑफिस मधील नवविवाहित मित्र घरून डबा घेऊन
येत आणि आग्रहाने खायला घालीत. आम्हाला पण घरचा डबा मिळावा म्हणून एकदा सहज
पत्र्यामारुतीकडे प्रार्थना केली आणि त्यांनी लगेच ऐकली पण ! स्वतः ब्रह्मचारी
राहून दुसऱ्यांना अडकविणे हे मारुतीरायांना चांगले जमते.
आम्ही चतुर्भुज
झालो आणि एका अपूर्ण अध्यायाला पुन्हा सुरुवात झाली ! हनिमून वरून आल्यावर
पहिल्याच दिवशी बायकोने विचारले -डब्यात काय देऊ ? तेंव्हापासून आमचे
डबेपुराण अखंड १४ वर्ष सुरु आहे . प्राथमिक शाळेत असतांना डब्याशी झालेली आमची
युती आजतागात टिकून आहे. कुठल्याही युतीमध्ये येतात तसे चढउतार आमच्यातही आले.
परंतु कधी प्रेमामुळे तर कधी गरजेमुळे ते अडथळे पार केले. आता आम्ही कोबी,पडवळ
,गवार इत्यादी भाज्यांविषयी निरस्थ
झालोय. डबा हि वाद घालण्याची गोष्ट नव्हे तर जसा दिलाय तसा मुकाट्याने
खाण्याची गोष्ट आहे हे आम्ही शिकलोय . त्यामुळे
चिरंजीव जेव्हा सकाळी
विचारतात "आज डब्यात काय आहे " तेंव्हा मी मनातल्या मनात स्मितहास्य
करीत म्हणतो- बेटा डबेरी दुनियामे आपका स्वागत है !
समाप्त
